To bardzo dotkliwa kara, której uzasadnienie prawne budzi kontrowersje – tym bardziej, że obok wysokiego podatku, podatnik musi liczyć się z karą za przestępstwo albo wykroczenie skarbowe orzekaną przez sąd na podstawie art. 54 kodeksu karnego skarbowego. Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął w 2011 r., że nakładanie wyższej stawki PIT oraz kary przewidzianej w k.k.s. jest zgodne z Konstytucją i nie stanowi naruszenia zasady, że nie można karać dwa razy za to samo przewinienie.
Co to są przychody ze źródeł nieujawnionych?
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zawiera legalnej definicji przychodu ze źródeł nieujawnionych. W art. 20 ust. 3 wskazuje jedynie sposób ustalania wysokości takiego przychodu. I tak, wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym przed poniesieniem tych wydatków lub zgromadzeniem mienia, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania.
Postanowienie organu podatkowego
Jeśli urząd skarbowy stwierdzi u podatnika dochody z nieujawnionych źródeł przychodów lub dochody, które nie znajdują pokrycia w ujawnionych przez niego źródłach, pobierze, od oszacowanej przez niego wielkości, podatek dochodowy w formie ryczałtu w wysokości 75 -procentowego dochodu. Może zostać nałożony na osoby fizyczne i prawne. Jeśli urząd nabierze podejrzeń co do źródeł pokrycia wydatków podatnika, wyda decyzję o wszczęciu postępowania podatkowego, w trakcie którego podatni będzie musiał przedstawić dokumenty, które dowiodą, że faktycznie dysponował środkami na zakupy oraz że wszystkie jego dochody zostały w odpowiedni sposób opodatkowane. Jeśli nie uda mu się tego dowieść, niestety, ale odda państwu aż ¾ wysokości dochodu, którego źródła pochodzenia nie jest w stanie uzasadnić.
Czy każdy podatnik jest sprawdzany pod kątem swoich dochodów i wydatków? Kontrole przeprowadzane są wyrywkowo, lecz są określone grupy podatników, na które organ podatkowy zwraca baczniejszą uwagę, niż na pozostałych. Sprawdzeniu podlegają przede wszystkim struktury dochodów i wydatków osób, które w mijającym roku podatkowym dokonały znacznych zakupów (przede wszystkim mieszkania lub drogiego samochodu, które podlegają przecież zgłoszeniu do urzędu), przedsiębiorcy, inwestorzy giełdowi.
Ciężar dowodu
Przy wszczęciu postępowania to na organie spoczywa obowiązek wykazania, że podatnik uzyskał dochód z nieujawnionego źródła. Gdy po zapoznaniu się z zebranym materiałem dojdzie do przekonania, że podatnik zataił część dochodów i zasadne jest nałożenie na nie wysokie, 75-procentowej stawki, ciężar udowodniania, że zatajenia dochodów nie było, przechodzi na podatnika. Na szczęście dla podatnika, przerzucenie na niego ciężaru dowodowego nie jest objęte pełnym rygoryzmem i wystarczy, że uprawdopodobni on źródło uzyskanych przychodów. Organ podatkowy zobowiązany jest do uwzględnienia wszelkich dowodów zgłoszonych przez stronę; ich pominięcie stanowi naruszenie procedury.
Przedawnienie
Przepisy nie przesądzają, jaki jest termin przedawnienia zobowiązania podatkowego w odniesieniu do dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Część sądów jest zdania, że zastosowanie znajdują tu ogólne zasady przedawnienia stosowane w prawie podatkowym, tzn. organ musi doręczyć stronie decyzję przed upływem 5 lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin do złożenia zeznania rocznego za rok podatkowy, którego dotyczy decyzja. Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z 26 września 2011 roku, II FSK/1138/10) stwierdził jednak, że decyzja w przedmiocie opodatkowania dochodów nieujawnionych tworzy odrębne zobowiązania podatkowe, a podatnik nie może powołać się na przychody wcześniej ukryte przed opodatkowaniem, np. twierdzić, że pieniądze na zakup mieszkania zarobił na początku lat 90. pracując na budowie w Niemczech, a przez kolejne lata trzymał je w domu. Nie wchodząc z kwestie teoretyczne – można zaryzykować stwierdzenie, że zobowiązanie do zapłaty podatku z tytułu nieujawnionych źródeł nie przedawnia się nigdy, wobec czego podatnik powinien, przez bliżej niesprecyzowany okres, przechowywać dowody świadczące o opodatkowaniu dochodów.
Martyna Kośka