Dr n. pr. Marek Woch, Maciej Lisowski
Fundacja Promocji Mediacji i Edukacji Prawnej LEX NOSTRA
KRP Kancelaria Rzecznika Przedsiębiorców P.S.A.
Projekt ustawy dotyczący wprowadzenia Krajowego Rejestru Mediatorów, regulacji statusu mediatorów sądowych oraz akredytacji ośrodków mediacyjnych zasługuje na ocenę pozytywną – zarówno z perspektywy systemowej, jak i praktycznej. Przedstawione rozwiązania odpowiadają na szereg istotnych problemów, które od lat utrudniają rozwój i funkcjonowanie mediacji jako skutecznej metody rozwiązywania sporów.
- Zasady ogólne – trafne rozpoznanie potrzeb systemowych
Projektodawcy słusznie identyfikują najważniejsze mankamenty obecnego systemu:
- brak centralnej bazy mediatorów i trudności w weryfikacji ich kwalifikacji,
- nierównomierna jakość szkoleń i brak spójnych standardów edukacyjnych,
- rozproszenie informacji i brak transparentności dla obywateli oraz profesjonalistów.
Utworzenie Krajowego Rejestru Mediatorów w formie publicznie dostępnego systemu teleinformatycznego to krok w stronę transparentności, profesjonalizacji i zaufania społecznego. Elektronizacja wpisów oraz obowiązek corocznych oświadczeń ze strony mediatorów pozwolą ograniczyć nieaktualność danych oraz zweryfikować ciągłe spełnianie ustawowych wymagań.
- Status mediatora sądowego – profesjonalizacja i standaryzacja
Projekt wprowadza wyraźne i mierzalne wymagania wobec kandydatów na mediatorów, w tym:
- obowiązek ukończenia szkolenia bazowego i specjalizacyjnego zakończonych egzaminami (z wyjątkiem zawodów zaufania publicznego),
- konieczność posiadania wyższego wykształcenia oraz znajomości języka polskiego,
- zakaz pełnienia funkcji mediatora dla określonych grup zawodowych (np. sędziów w czynnej służbie).
Tym samym wyeliminowane zostaną przypadki wpisywania na listy osób nieprzygotowanych merytorycznie lub nieaktywnych zawodowo w zakresie mediacji.
Uwaga krytyczna: Rozważyć można, czy zwolnienie z obowiązku odbycia szkoleń przez przedstawicieli zawodów prawniczych (sędziowie w stanie spoczynku, adwokaci, notariusze) w wystarczającym stopniu zapewnia ich praktyczną znajomość technik mediacyjnych, która może odbiegać od praktyki sądowej. Egzamin bazowy to minimum, jednak warto byłoby rozważyć zachęcenie tych osób do odbycia choćby częściowego przygotowania praktycznego (np. obowiązkowa symulacja mediacji).
- Akredytowane ośrodki mediacyjne – jakość i nadzór
Projekt słusznie zakłada powołanie systemu akredytacji, który ograniczy działalność podmiotów oferujących niskiej jakości szkolenia. Wyraźne kryteria co do kwalifikacji kadry dydaktycznej, warunków technicznych i obowiązku oddzielenia procesu szkolenia od egzaminowania, stanowią istotne zabezpieczenie rzetelności procesu.
Pozytywnie należy również ocenić planowany nadzór Ministra Sprawiedliwości nad akredytowanymi ośrodkami – wraz z możliwością wydawania zaleceń i wykreślania podmiotów nieprzestrzegających przepisów.
- Krajowy Rejestr Mediatorów – przejrzystość i funkcjonalność
Rejestr w proponowanej formie odpowiada na potrzeby praktyczne:
- pozwala obywatelom i pełnomocnikom w łatwy sposób uzyskać dane kontaktowe i specjalizacyjne mediatorów,
- umożliwia weryfikację kwalifikacji i obszaru działania,
- zapewnia transparentność co do działalności ośrodków mediacyjnych.
Zastosowanie systemu teleinformatycznego minimalizuje biurokrację i zwiększa dostępność.
Propozycja uzupełnienia: warto rozważyć dodanie funkcjonalności oceny pracy mediatora (np. przez strony postępowania) lub informacji statystycznych nt. jego aktywności – oczywiście z zachowaniem zasad ochrony danych osobowych i reputacji zawodowej.
- Spójność z rozwiązaniami zagranicznymi
Projekt wpisuje się w europejskie trendy profesjonalizacji mediacji i nawiązuje do rozwiązań już przyjętych m.in. w Austrii, Niemczech czy Belgii. Wprowadzenie krajowego rejestru oraz wymogów szkoleniowych i akredytacyjnych jest zgodne z zaleceniami Komisji Europejskiej w zakresie rozwoju ADR (Alternative Dispute Resolution).
Podsumowanie
Projekt ustawy o mediatorach sądowych, akredytowanych ośrodkach mediacyjnych i Krajowym Rejestrze Mediatorów stanowi istotny krok w kierunku profesjonalizacji mediacji w Polsce. Wprowadzenie jasnych wymagań, centralnej bazy danych oraz standardów jakości szkoleń i egzaminów zwiększy przejrzystość, zaufanie społeczne i efektywność tego sposobu rozwiązywania sporów.
Rekomendacja: projekt zasługuje na dalsze procedowanie z uwzględnieniem konsultacji z praktykami mediacji, sędziami oraz środowiskami akademickimi. Warto rozważyć pewne korekty szczegółowe, jednak kierunek zmian jest jednoznacznie właściwy.
Projektodawca wskazał, że ustawa wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.
Zapraszam do przesyłania Państwa opinii po zapoznaniu się z projektem do 20 sierpnia 2025 r.
https://legislacja.gov.pl/projekt/12400301/katalog/13144211#13144211
Dr n. pr. Marek Woch marek.woch@lexnostra.pl
