Jak wskazuje nazwa, kredyt ten przeznaczony jest dla konsumenta, a więc dla osoby fizycznej dokonującej czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22(1) kodeksu cywilnego). Z kolei kredyt może zostać udzielony wyłącznie przez przedsiębiorcę, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu.
Co jest, a co nie jest kredytem konsumenckim?
Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi (art. 3 ust. 1 Ustawy o kredycie konsumenckim – dalej u.k.k.).
W szczególności uważa się za umowę kredytu konsumenckiego:
-
umowę pożyczki;
-
umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;
-
umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia;
-
umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia;
-
umowę o kredyt odnawialny.
Ustawy nie stosuje się natomiast do umów:
-
w których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego (tzw. kredyty 0%);
-
leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku przeniesienia własności przedmiotu umowy na konsumenta;
-
zawieranych z podmiotami, o których mowa w art. 3 pkt 32 i 33 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, a więc np. z domami maklerskimi;
-
o kredyt, będących wynikiem ugody sądowej, ugody zawartej przed sądem polubownym lub ugody, która jest wynikiem postępowania mediacyjnego;
-
o kredyt udzielany wyłącznie pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy w ramach działalności dodatkowej, w której pracownik nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania lub jest zobowiązany do zapłaty rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania niższej od powszechnie stosowanych na rynku;
-
o kredyt udzielany na mocy przepisów szczególnych
W odniesieniu do niektórych typów ustaw stosuje się z kolei tylko niektóre przepisy u.k.k. Częściowe stosowanie ustawy dotyczy m.in. umów o kredyt zabezpieczony hipoteką oraz pożyczki zabezpieczonej hipoteką czy umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do jednego miesiąca (pozostałe umowy wymienione są w art. 4 ust. 2)
Reklama
Na kredytodawcy spoczywa cały szereg obowiązków informacyjnych (art. 7 u.k.k.). W reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego musi podać konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny informacje dotyczące:
-
stopy oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu;
-
całkowitą kwotę kredytu;
-
rzeczywistą roczną stopę oprocentowania.
W stosownych przypadkach dodatkowo podaje on konsumentowi:
-
czas obowiązywania umowy;
-
całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta oraz wysokość rat;
-
cenę towaru lub usługi oraz kwotę wszystkich zaliczek w przypadku umowy o kredyt przewidującej odroczenie płatności.
Jeżeli do zawarcia umowy o kredyt konsumencki, na warunkach określonych w reklamie, niezbędne jest zawarcie umowy dodatkowej -w szczególności umowy ubezpieczenia, a kosztu takiej umowy nie można z góry określić, należy podać konsumentowi konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny informację o tym obowiązku wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania.
Wszystkie powyższe obowiązki spoczywają nie tylko na kredytodawcy, ale także na pośredniku kredytowym, czyli przedsiębiorcy, który w zakresie swojej działalności uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt.
Obowiązki kredytodawcy i pośrednika kredytowego przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki
I Ocena ryzyka kredytowego (art. 9)
Na podstawie informacji uzyskanych od konsumenta oraz w oparciu o informacje zawarte w bazach danych kredytodawca ma obowiązek dokonania oceny ryzyka kredytowego przed zawarciem umowy. Na konsumencie spoczywa obowiązek przedstawienia wszystkich dokumentów, które są niezbędne do dokonania takiej oceny.
II Odmowa udzielenia kredytu (art. 10)
W razie odmowy udzielenia konsumentowi kredytu, kredytodawca musi niezwłocznie udzielić mu bezpłatnej informacji o przyczynie decyzji odmownej.
III Udzielenie wyjaśnień konsumentowi (art. 11)
Kredytodawca lub pośrednik kredytowy zobowiązany jest przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki udzielić konsumentowi wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy oraz postanowień zawartych w umowie, która ma zostać zawarta, w sposób umożliwiający konsumentowi podjęcie decyzji dotyczącej umowy o kredyt konsumencki.
IV Projekt umowy
Jeśli w ocenie kredytodawcy (pośrednika) konsument spełnia warunki do udzielenia mu kredytu konsumenckiego, konsument ów ma prawo do otrzymania (na wniosek) bezpłatnego projektu umowy o kredyt. Projekt powinien zawierać dane konsumenta.
Wcześniej obowiązująca regulacja przewidywała, że kredytodawca miał obowiązek przekazania projektu umowy w sytuacji, gdy nie wręczał umowy konsumentowi od razu przy jej zawieraniu.
Wymogi formalne umowy o kredyt konsumencki
Umowa o kredyt konsumencki powinna być sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Powinna być sporządzona w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną formę. Powinna być niezwłocznie doręczona konsumentowi.
Umowa musi zawierać następujące informacje i dane (art. 30):
-
imię, nazwisko i adres konsumenta oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy i pośrednika kredytowego;
-
rodzaj kredytu;
-
czas obowiązywania umowy;
-
całkowitą kwotę kredytu;
-
terminy i sposób wypłaty kredytu;
-
stopę oprocentowania kredytu oraz warunki jej zmiany z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej, o ile ma zastosowanie do pierwotnej stopy oprocentowania kredytu; jeżeli umowa o kredyt konsumencki przewiduje różne stopy oprocentowania, informacje te podaje się dla wszystkich stosowanych stóp procentowych w danym okresie obowiązywania umowy;
-
rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia;
-
zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie do otrzymania bezpłatnego harmonogramu spłat.
-
zestawienie zawierające terminy i zasady płatności odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu, w przypadku gdy kredytodawca lub pośrednik kredytowy udziela karencji w spłacie kredytu;
-
informację o innych kosztach, które konsument zobowiązany jest ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności opłatach, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych, jeżeli są znane kredytodawcy, oraz warunki na jakich koszty te mogą ulec zmianie;
-
roczną stopę oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu;
-
skutki braku płatności;
-
informację o konieczności poniesienia opłat notarialnych, o ile wystąpią;
-
sposób zabezpieczenia i ubezpieczenia spłaty kredytu, jeżeli umowa je przewiduje;
-
termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez kredytodawcę kredytu, a także kwotę odsetek należnych w stosunku dziennym;
-
prawo konsumenta do spłaty kredytu przed terminem;
-
informację o prawie kredytodawcy do zastrzeżenia w umowie prowizji za dokonanie spłaty kredytu przed terminem i zasady ustalenia wysokości tej prowizji;
-
informację o prawie, o którym mowa w art. 59 ust. 1;
-
warunki wypowiedzenia umowy;
-
informację o możliwości korzystania z pozasądowego rozstrzygania sporów oraz zasadach dostępu do tej procedury, jeżeli takie prawo przysługuje konsumentowi;
-
wskazanie organu nadzoru właściwego w sprawach ochrony konsumentów.
-
Ustawa reguluje ponadto, jakie informacje powinny zawierać inne umowy stanowiące umowę o kredyt konsumencki.
Co się dzieje w razie zmiany oprocentowania w trakcie obowiązywania umowy?
W przypadku zmiany wysokości stopy oprocentowania w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki, konsument przed jej dokonaniem otrzymuje od kredytodawcy, na trwałym nośniku, informację o tej zmianie. Informacja zawiera szczegółowe określenie stopy oprocentowania, wysokości raty kredytu po dokonaniu zmiany stopy oprocentowania oraz informację o liczbie i częstotliwości płatności rat, o ile ulegają one zmianie. Jeżeli zgodnie z umową, wysokość stopy oprocentowania kredytu uzależniona jest od wysokości stopy referencyjnej lub indeksu, strony mogą w umowie określić inny sposób informowania konsumenta o zmianie wysokości stopy oprocentowania kredytu konsumenckiego (art. 36).
Bezpłatny harmonogram spłat
W przypadku umowy o kredyt konsumencki zawartej na czas określony, przez cały czas jej obowiązywania, konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, w każdym czasie bezpłatnie harmonogramu spłaty (art. 37). Zawiera on:
Spłata kredytu przed terminem (art. 48 – 52)
Konsument ma prawo w każdym czasie do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie, a kredytodawca nie może uzależnić wcześniejszej spłaty kredytu od jego poinformowania przez konsumenta. W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą.
Kredytodawca ma prawo zastrzec w umowie prowizję za spłatę kredytu przed terminem, jeśli spełnione są kumulatywnie (a więc łącznie) dwie przesłanki:
-
spłata przypada na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała
-
kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy kredytu jest wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, z grudnia roku poprzedzającego rok spłaty kredytu.
Wysokość prowizji: Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 1% spłacanej części kredytu, jeżeli okres między datą spłaty kredytu a terminem spłaty kredytu przekracza jeden rok. Jeśli okres ten nie przekracza roku, prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 0,5% spłacanej części kwoty kredytu.
Kredytodawca jest zobowiązany do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości.
Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie przysługuje kredytodawcy w przypadku umów:
-
kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym;
-
w których spłata została dokonana zgodnie z umową ubezpieczenia zawartą w celu zabezpieczenia spłaty kredytu.
Odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki (art. 53 – 59)
Konsument ma prawo, bez podania przyczyny, do odstąpienia od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy, a jeśli umowa o kredyt nie zawiera wszystkich elementów, które zawierać powinna (wymienione wyżej), może odstąpić w terminie 14 dni od dnia dostarczenia wszystkich tych elementów. Kredytodawca (pośrednik kredytowy) jest zobowiązany przy zawarciu umowy wręczyć konsumentowi, na trwałym nośniku, wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Aby skutecznie odstąpić od umowy, konsument musi przed upływem terminu złożyć oświadczenie o odstąpieniu.
Konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu. Najpóźniej przed upływem 30 dni od dnia złożenia oświadczenia musi on zwrócić kredytodawcy kwotę udostępnionego kredytu wraz z odsetkami, o których mowa w poprzednim zdaniu.
Co przewiduje ostatnia nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim?
Jak zostało powiedziane, 1 stycznia 2013 r. weszła w życie nowelizacja ustawy, która dostosowuje polskie przepisy dotyczące obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania kredytów konsumenckich do unijnego prawa. Ustawa wdraża do polskiego prawa dyrektywę z 14 listopada 2011 r. Zawiera ona dodatkowe kryteria niezbędne do obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania kredytów na czas nieokreślony lub kredytów spłacanych w całości w powtarzających się okresach.
Martyna Kośka