Co zaś się tyczy dziedziczenia na podstawie ustawy – aby małżonek został powołany do dziedziczenia na podstawie ustawy, musi pozostawać formalnie w związku małżeńskim ze spadkodawcą w dniu śmierci spadkodawcy. Jeśli przed śmiercią spadkodawcy został orzeczony rozwód lub separacja, pozostający przy życiu małżonek dziedziczył nie będzie. Z kolei separacja faktyczna jest bez znaczenia – małżonkowie nie muszą mieszkać razem i prowadzić wspólnego gospodarstwa, ale z punktu wodzenia prawa pozostają w związku małżeńskim.
Może mieć miejsce sytuacja, w której jeden z małżonków wniósł pozew o rozwód, jednak rozwodu nie doczekał. W chwili śmierci nadal był w związku małżeńskim – czy to oznacza, że partner/partnerka, z którym chciał się rozwieść, będzie dziedziczyła z ustawy? Nie. Zgodnie z art. 940 Kodeksu cywilnego, małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
To jednak nie następuje automatycznie; takie wyłączenie małżonka od dziedziczenia wymaga orzeczenia sądu. Każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych, powołanych do dziedziczenia razem z małżonkiem, może wnieść o wyłączenie małżonka od dziedziczenia.
Muszą pamiętać o zrobieniu tego w odpowiednim terminie: termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku , nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku(de facto – od dnia śmierci spadkodawcy, czyli małżonka, który wniósł o rozwód).
Martyna Kośka