Regulacji kredytu i pożyczki nie znajdziemy w tej samej ustawie – kredyt jest bowiem regulowany przez prawo bankowe, zaś pożyczka – przez kodeks cywilny.
W pierwszej kolejności przyjrzymy się umowie pożyczki.
Co może być przedmiotem pożyczki?
Pożyczka jest umową, przez którą udzielający jej przenosi na własność drugiej osoby, czyli na biorącego pożyczkę, określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się do jej zwrotu. Przedmiotem pożyczki mogą być nie tylko pieniądze, ale także rzeczy oznaczone co do gatunku – a więc zamienne.
Jeśli przedmiotem pożyczki są pieniądze, mogą być one biorącemu pożyczkę przekazane w gotówce.
Kto może być stroną umowy?
Nie ma żadnych ograniczeń co do osób, które mogą udzielać czy otrzymać pożyczkę. Po każdej ze stron umowy mogą się zatem znaleźć zarówno osoby fizyczne, prawne czy wreszcie – takie jednostki, które wprawdzie nie mają osobowości prawnej, lecz którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Do tej ostatniej kategorii zaliczymy np. spółkę jawną, partnerską czy komandytową, wspólnotę mieszkaniową.
Jedynym ograniczeniem jest to, że przedmiot pożyczki musi stanowić własność pożyczkodawcy.
Czy z pożyczką zawsze są związane odsetki?
Strony mogą wedle swojego uznania zadecydować, czy zawarta przez nie umowa pożyczki będzie odpłatna czynie, a więc czy do pożyczonej sumy doliczone zostanie oprocentowanie. Jeżeli w umowie nie wskazano odpłatności, pożyczka jest nieodpłatna, czyli udzielający pożyczki nie może żądać odsetek. W prawie polskim nie ma bowiem ogólnego obowiązku płacenia odsetek – muszą one wynikać z treści umowy, przepisu, orzeczenia sądu lub z decyzji administracyjnej. Jeśli strony ustaliły, że umowa ma charakter odpłatny, lecz nie wskazały wysokości odsetek, należą się odsetki ustawowe (obecnie jest to ok. 13%). Strony mogą wskazać dowolną ich wysokość, przy czym nie mogą być one wyższe od odsetek maksymalnych. W razie gdyby przekraczały ten pułap, automatycznie ulegają obniżeniu do poziomu odsetek ustawowych.
Czy umowa pożyczki musi mieć jakąś szczególną formę?
Umowa pożyczki, która wynosi co najmniej 500 zł, powinna zostać zawarta na piśmie, jednak niezachowanie tej formy nie pociąga za sobą nieważności umowy. To ograniczenie ma charakter wyłącznie dowodowy. Umowa pożyczki konsumenckiej (a więc takiej, w której pożyczkobiorcą jest osoba, która zawiera umowę w celach nie związanych z prowadzeniem przez nią działalności gospodarczej) powinna być zawarta na piśmie, ale znów – niezachowanie tej formy nie przesądza o nieważności umowy. Kwestie związane z pożyczką konsumencką zostaną szczegółowo omówione w oddzielnym artykule w najbliższym tygodniu .
Czy pożyczka musi zostać udzielona na jakiś konkretny cel?
Umowa w ogóle nie musi określać celu pożyczki, a pożyczkobiorca może wykorzystać ją zgodnie ze swoim uznaniem.
Przedmiot pożyczki – bez względu na to, czy są to pieniądze, czy inne rzeczy, stają się własnością biorącego pożyczkę – a ze swoją własnością każdy może postępować w sposób dowolny.
Czy pożyczkodawca może odstąpić od umowy?
Umowa pożyczki opiera się na zaufaniu, że ten, kto ją bierze, będzie ją w stanie zwrócić na ustalonych warunkach. Może się zdarzyć, że w okresie między zawarciem umowy a wydaniem przedmiotu pożyczki stan majątkowy pożyczkobiorcy jest tak zły, że powstaje wątpliwość co do jego zdolności do zwrotu pożyczki. W takiej sytuacji pożyczkodawca może odstąpić od umowy – nie będzie miał jednak tego prawa, jeżeli o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział albo z łatwością mógł się o nim dowiedzieć.
Czy jest „zły stan majątkowy”? To nie wynika wprost z przepisów, ale doktryna staje na stanowisku, że na pewno nie należy go utożsamiać z brakiem zdolności kredytowej czy z niewypłacalnością. Chodzi raczej o taką sytuacje majątkową ewentualnego pożyczkobiorcy, która – biorąc pod uwagę doświadczenie życiowe pożyczkodawcy i umiejętność przewidywania pewnych faktów – uzasadnia obawę, że pożyczkobiorca nie będzie pożyczki zwrócić. Bez znaczenia są przyczyny, które doprowadziły pożyczkodawcę do złego stanu majątkowego, a więc to, czy ponosi on za nie odpowiedzialność, czy też zostały wywołane przez okoliczności przez niego niezależne.
Zawarcie umowy i wydanie przedmiotu pożyczki nie muszą nastąpić jednocześnie – mogą być odległe w czasie. Może się zdarzyć, że pożyczkobiorca będzie zwlekał z odebraniem przedmiotu pożyczki. Aby nie zmuszać pożyczkodawcy do ciągłego pozostawania w gotowości do wydania przedmiotu pożyczki, ustawa określa, że po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym przedmiot pożyczki miał zostać wydany, roszczenie pożyczkobiorcy wygasa, co oznacza, że nie może on już żądać wydania mu przedmiotu.
Czy w umowie pożyczki musi zostać wskazany termin jej zwrotu?
Wskazanie dnia zwrotu pożyczki nie jest koniecznym elementem umowy pożyczki. W braku takiego postanowienia, pożyczkobiorca zobowiązany jest zwrócić ją w ciągu sześciu tygodni od wypowiedzenia dokonanego przez dającego pożyczkę.
Roszczenie o zwrot pożyczki przedawnia się z upływem 10 lat, jeśli zaś została ona udzielona w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, okres ten ulega skróceniu do 3 lat. Są to ogólne terminy przedawnienia przewidziane w kodeksie cywilnym.
Martyna Kośka