Jakie czekają nas zmiany w postępowaniu karnym od dnia 1 lipca 2015 r?
Od dnia 1 lipca 2015r. wchodzi w życie znowelizowany Kodeks Postępowania Karnego. Jest to bardzo obszerna i zarazem najważniejsza ustawa dotycząca postępowania karnego. Nowy stan prawny obowiązujący od 2015r. wprowadza wiele zasadniczych zmian, które będziemy pokrótce opisywać na stronie naszej fundacji.
Art. 78 KPK dotyczący prawa do ustanowienia obrońcy z urzędu. W starym brzmieniu mówi, że oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać wyznaczenia obrońcy z urzędu. Jest on jednak zobowiązany wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Prawo oskarżonego do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy, stanowi jeden z elementów mieszczących się w pojęciu rzetelnego procesu sądowego. Oskarżony aby uzyskać obronę z urzędu musi wykazać, że stan materialny uniemożliwia mu ustanowienie obrońcy z wyboru, drugim, warunkiem jest nieustanowienie przez oskarżonego obrońcy z wyboru. Sąd Najwyższy w orzeczeniu V KK 171/02 stwierdza, że na ocenę sytuacji majątkowej oskarżonego nie powinny rzutować takie okoliczności jak nieskomplikowany charakter sprawy czy fakt nadużywania przez oskarżonego alkoholu.
Status materialny dający podstawę do uzyskania obrońcy z urzędu jest kwestią sporną – z jednej strony SN stwierdza, że art. 78 § 1 nie wymaga udokumentowania sytuacji majątkowej, tylko należytego wykazania, że oskarżony nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, dlatego też wymóg ten może zostać spełniony przez złożenie pisemnego oświadczenia o stanie majątkowym. Z drugiej zaś SN wyraża słuszny pogląd, że jeżeli oskarżony w treści wniosku złożonego na podstawie art. 78 przytacza bez udokumentowania okoliczności, które – gdyby były udokumentowane – mogłyby prowadzić do uwzględnienia wniosku, to nie można jego wniosku nie uwzględnić bez uprzedniego pouczenia o obowiązku wykazania tych okoliczności odpowiednimi dokumentami, m.in. zaświadczeniem o stanie majątkowym. Na odmowę ustanowienia przez sąd I instancji obrońcy z urzędu nie przysługuje zażalenie.
Między obroną z wyboru a obroną z urzędu nie może być różnicy w dołożeniu należytej staranności w działalności obrończej. Należy podkreślić, że artykuł nie daje prawa oskarżonemu do wyboru obrońcy z urzędu.
Od 1 lipca 2015r. art. 78 § 1 wprowadza zasadniczą, bardziej korzystną zmianę, ponieważ już osoba podejrzana, czyli taka, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego ma prawo ubiegania się o obronę z urzędu. W związku z tym już od etapu postępowania przygotowawczego można żądać wyznaczenia obrońcy z urzędu.
Status podejrzanego osoba uzyskuje w momencie wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 1), a także w sytuacjach określonych w art. 308 § 2 oraz art. 325g. W orzecznictwie słusznie podkreśla się, że wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie można utożsamiać z jego sporządzeniem, gdyż wydanie postanowienia oznacza jego uzewnętrznienie. Aby uznać postanowienie za wydane, należy kumulatywnie spełnić trzy warunki, czyli: sporządzenie postanowienia, jego niezwłoczne ogłoszenie i przesłuchanie. W przypadku gdy nie możliwości ogłoszenia postanowienia i przesłuchania osoby jako podejrzanego, np. z powodu ucieczki lub ukrywania się podejrzanego do „wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów”, dochodzi już w momencie „sporządzenia” tego postanowienia. Wówczas wszczęcie postępowania karnego przeciwko osobie o przestępstwo zarzucane jej w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów następuje z datą jego wydania.