Aby skutecznie pozbawić określoną osobę prawa do zachowku (a więc aby mieć pewność, że po śmierci spadkodawcy w żaden sposób nie będzie miała udziału w jego majątku), należy ją wydziedziczyć. Wydziedziczenia dokonuje w testamencie sam spadkodawca, wskazując jednocześnie przyczyny swojej decyzji.
Kiedy wydziedziczenie jest możliwe
Ustawodawca w art. 1008 k.c. wskazał, w razie zaistnienia jakich okoliczności spadkodawca może wydziedziczyć zstępnych (dzieci i wnuki), małżonka i rodziców. Nie można więc wydziedziczyć bliskiej osoby tylko dlatego, że nie darzy się jej taką samą miłością, jak innych bliskich (rodzic nie może pozbawić młodszego dziecka zachowku tylko dlatego, że bardziej emocjonalnie jest związany ze starszym).
Sytuacje uzasadniające pozbawienie prawa do zachowku są następujące:
-
osoba taka wbrew woli spadkodawcy postępowała uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (a więc np. nadużywała alkoholu i pomimo próśb spadkodawcy o zmianę zachowania, nie uczyniła tego)
-
osoba taka dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci (np. celowo pobiła małżonka spadkodawcy i spowodowała uszkodzenia jego ciała)
-
uporczywie nie dopełniała względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np. latami nie kontaktowała się ze spadkodawcą; ustawa nie wymaga, by spadkodawca wyrażał wolę spotkania)
Wydziedziczenie tylko w testamencie
Przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z testamentu. Nie wystarczy, że spadkobierca lakonicznie oświadczy, że „wydziedzicza” określoną osobę, musi umotywować swoją decyzję. Konieczność podania przyczyny wynika z faktu, że mówimy o uprawnieniach najbliższych osób, które powinny być szczególnie chronione przed podjętymi w złości czy gniewie decyzjami spadkodawcy. Nie jest dopuszczalne wydziedziczenie warunkowe – a więc zastrzeżenie, że straci ono swoją ważność, jeśli uprawniony zmieni swój naganny sposób postępowania.
Co niezwykle istotne, naganne zachowanie musi być zawinione. Przykładowo, nie można wydziedziczyć dziecka powołując się na niedopełnienie przez nie obowiązków rodzinnych polegające na niedostarczaniu środków utrzymania – w sytuacji, gdy dziecko samo ciężko choruje i nie jest w stanie wspomagać finansowo spadkodawcy.
Jeśli spadkodawca przebaczył swemu bliskiemu, nie może go później wydziedziczyć. Jeśli więc w porę dany członek rodziny przyznał się do błędu i spadkodawca przebaczył mu, to nie może go karać wydziedziczeniem.
Martyna Kośka