Moja babcia ma ponad 80 lat. Porusza się samodzielnie, wykonuje też najważniejsze czynności. Codziennie któreś z jej dzieci lub wnuków odwiedza ją, by upewnić się, że w wszystko u niej w porządku. Nie byliśmy jednak w stanie „upilnować jej” przed kilkoma tygodniami, kiedy na organizowanym w miejscowym hotelu pokazie kupiła komplet bardzo drogiego i zupełnie niepotrzebnego sprzętu domowego. Rok wcześniej wzięła, zupełnie bez potrzeby, szybką pożyczkę. Ktoś po prostu przekonał ją, że to dobra inwestycja. Chcielibyśmy zapobiec podobnym sytuacjom w przyszłości. Czy sposobem na to jest ubezwłasnowolnienie babci?
Zacznijmy od tego, że prawo przewiduje ubezwłasnowolnienie całkowite oraz ubezwłasnowolnienie częściowe.
Ubezwłasnowolnienie łączy się z kwestią zdolności do czynności prawnych. Jest to to zdolność do dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu, czyli samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej. Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie oraz osoby prawne. Osoby fizyczne, które ukończyły lat 13, mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dzieci, które 13 roku życia nie ukończyły, w ogóle nie mają zdolności do czynności prawnych.
Zdolność ta może jednak zostać ograniczona lub nawet całkowicie wyłączona właśnie w związku z ubezwłasnowolnieniem osoby fizycznej.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Osoba, która ukończyła co najmniej 13 rok życia (a więc także osoba pełnoletnia) może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie, jeśli spełnione są jednocześnie dwie przesłanki:
• osoba jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią,
• wskutek tej choroby nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Sama ułomność fizyczna czy psychiczna nie jest podstawą do ubezwłasnowolnienia tak długo, jak nie uniemożliwia osobie, której dotyczy postępowanie, kierowania swym postępowaniem.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Skoro ubezwłasnowolnienie częściowe prowadzi do częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych, to częściowo można ubezwłasnowolnić wyłącznie osobę pełnoletnią – między 13 a 18 rokiem życia i tak mama ona ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo:
• z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych , w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
• wskutek tej choroby potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia swych spraw.
Jak więc widać, osoba, która ma zostać częściowo ubezwłasnowolniona jest w stanie kierować swym postępowaniem, jednak potrzebna jest jej pomoc doradcy tymczasowego.
Bardzo ważne: Ubezwłasnowolnienie zawsze musi służyć dobru osoby ubezwłasnowolnionej. Sąd nie przychyli się do wniosku, jeśli nie uzna, że dzięki temu lepiej będą chronione interesy osoby, której dotyczy postępowanie. Przykładowo, jeśli główną motywacją rodziny występującej z wnioskiem jest możliwość lepszego zabezpieczenia finansowego, a nie ochrona osoby mającej być ubezwłasnowolnioną, sąd nie uzna ich racji.
Przykład: Pani Barbara ma 75 lat. Przez kilkadziesiąt lat prowadziła z sukcesem własną firmę, dziś może korzystać z zarobionych pieniędzy. Lubi podróżować, część roku spędza w sanatoriach. Rodzina jest zdania, że starsza pani powinna spędzić resztę swoich dni w domu i nie wydawać „bezmyślnie” pieniędzy na przyjemności. Córka złożyła wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite powołując się na nierozważność w podejmowaniu decyzji finansowych.
Lekarze nie stwierdzili żadnego rodzaju zaburzeń psychicznego, które rzutują na jasność podejmowanych przez panią Barbarę decyzji.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie był całkowicie nieuzasadniony, miał służyć wyłącznie interesom rodziny, która w ten sposób dążyła do zachowania jak największej części majątku byłej biznesmenki i objęcia go po jej śmierci.
Podsumowując: przyczyny, które mogą powodować ubezwłasnowolnienie całkowicie i częściowe są takie same: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenie psychiczne, w szczególności narkomania lub alkoholizm. Aby ubezwłasnowolnić całkowicie, zaburzenie musi uniemożliwiać osobie racjonalne decydowanie o sobie, co w efekcie prowadzi do pokrzywdzenia tej osoby, np. poprzez zaciąganie pożyczek na niekorzystnych warunkach. Dla ubezwłasnowolnienia częściowego wystarczy, że z powodu zaburzenia osoba ma problemy z racjonalnym podejmowaniem decyzji i potrzebuje pomocy innej osoby.
To jest pierwsza część artykułu dotyczącego ubezwłasnowolnienia. W kolejnym wyjaśnię, jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia.
Martyna Kośka