Wniosek o ubezwłasnowolnienie winien być skierowany do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania bądź miejsca pobytu osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona (art. 544 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego)
Wniosek może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy
Dla osoby ubezwłasnowolnionej ustanawia się przedstawiciela ustawowego: opiekuna albo kuratora. Przedstawiciela ustawowego wyznacza sąd opiekuńczy (czyli wydział rodzinny sądu rejonowego) po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Opiekunem powinien być małżonek ubezwłasnowolnionego, w jego braku rodzic – pod warunkiem, że nie kłóci się to z interesem ubezwłasnowolnionego.
W braku którejkolwiek z tych osób, opiekun winien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich osoby ubezwłasnowolnionej. „Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć” – art. 152 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, w razie zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe, w przypadku śmierci ubezwłasnowolnionego.
Opiekun sprawuje pieczę nad ubezwłasnowolnionym. Dba, by miał środki do życia, odwiedzał lekarza, prawidłowo się odżywiał, ale także spracuje pieczę nad jego majątkiem. Reprezentuje go wobec osób trzecich, składając w imieniu ubezwłasnowolnionego oświadczenia woli. Przykładowo, ubezwłasnowolniony nie wykupi samodzielnie wycieczki w biurze podróży. Umowę musi podpisać za niego opiekun. Podobnie załatwianie spraw wygląda w banku czy wobec ubezpieczyciela.
Ubezwłasnowolnienie całkowite powoduje, że osoba w ogóle nie może wykonywać żadnych czynności prawnych – pozostaną one bowiem nieważne. Jedynym wyjątkiem są umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego o ile nie są dla niej krzywdzące – wchodzą w to więc choćby podstawowe zakupy w sklepie spożywczym.
Z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe skutkuje ograniczeniem zdolności do czynności prawnych. Taka osoba może, co do zasady, dokonywać czynności prawnych, przez które zaciąga zobowiązania lub rozporządza swoimi prawami, za zgodą jej przedstawiciela ustawowego (kuratora). Ponadto, może ona dokonywać czynności, do ważności których ustawa nie wymaga zgody przedstawiciela.
Postępowanie – podstawowe informacje
Tryby postępowania w sprawie o ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe są podobne. Właściwy jest sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której wniosek dotycz. Jeśli nie ma ona miejsca zamieszkania – sąd właściwy z względu na miejsce pobytu tej osoby. Postępowanie jest postępowaniem nieprocesowym.
Koszty: od wniosku uiszcza się opłatę w wysokości 40 zł. Do kosztów postępowania należy doliczyć również koszt zaliczki na opinie biegłych psychologa i psychiatry oraz wydatki związane z czynnościami kuratora.
Sąd orzekający o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią wniosku i ocenia według własnego uznania, czy zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego, czy całkowitego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe jest zasadny, sąd wydaje postanowienie o ubezwłasnowolnieniu częściowym oraz przesyła jego odpis sądowi opiekuńczemu w celu ustanowienia kuratora.
Martyna Kośka