Zatarcie skazania pozwala osobie skazanej, która już poniosła konsekwencje swojego czynu, żyć bez stygmatu przestępcy i w pełni korzystać z wszelkich praw i przywilejów obywatelskich – takich samych, jak osoby nigdy nie karane.
Już choćby dlatego instytucja zatarcia skazania jest bardzo ważna w porządku prawnym. Warto zatem wiedzieć na czym dokładnie polega oraz komu i w jakich okolicznościach przysługuje.
Czym jest zatarcie skazania?
Zgodnie z polskim prawem każdy prawomocny wyrok sądowy powoduje wpisanie danych osobowych skazanego do Krajowego Rejestru Karnego. Wiąże się to oczywiście z licznymi konsekwencjami, które mogą znacząco utrudnić życie. Bardzo często na przykład pracodawcy wymagają od potencjalnych pracowników przedstawienia zaświadczenia o niekaralności, co – rzecz jasna – jest wówczas niemożliwe. Podobnie jest w przypadku wielu rozmaitych zezwoleń czy koncesji. Słowem: wpis we wspomnianym Rejestrze może stać się poważną przeszkodą podczas poszukiwania pracy, prowadzenia działalności gospodarczej czy chociażby próby zaciągnięcia większego kredytu!
Tytułowe zatarcie skazania jest instytucją prawną, która pozwala tych problemów uniknąć. Dzięki niej wpis do Krajowego Rejestru Karnego nie ma charakteru – co do zasady – trwałego. Kodeks Karny (art. 76 oraz art. 106-108) stanowi bowiem, że z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, zaś rzeczony wpis z rejestru usuwa. W praktyce zatem wygląda to tak, jakby do skazania nigdy nie doszło. Jak głosi postanowienie Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r (I KZP 24/09): „(instytucja zatarcia skazania) eksponuje pierwiastek humanitarny, albowiem to właśnie względy humanitarne nakazują, by nie wypominać skazanemu w nieskończoność popełnienia przestępstwa i by piętno skazania i ukarania nie obciążało go przez całe życie”
A zatem – osoba, której skazanie uległo zatarciu, może we wszystkich deklaracjach publicznych twierdzić, że nie była karana. Poza tym informacje o jej karalności powinny zostać usunięte z wszelkiego rodzaju dokumentów i rejestrów.
Kiedy zatarcie skazania?
Zatarcie skazania następuje albo z urzędu albo na wniosek zainteresowanej osoby. Okres, po którym następuje zatarcie, zależy jednak od rodzaju wymierzonej kary.
W razie skazania na karę pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sąd może jednak na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat. Ważna uwaga: naruszenie porządku prawnego ma miejsce w przypadku popełnienia czynu zabronionego, ale też naruszenia norm przewidzianych prawem administracyjnym, cywilnym czy prawem pracy.
W przypadku skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
W sytuacji skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje natomiast z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Na wniosek skazanego sąd może jednak zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.
W powyżej opisanych przypadkach wniosek o zatarcie skazanie rozpatruje sąd, który wydał wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jeżeli w pierwszej instancji wyroki wydało kilka sądów, właściwy jest sąd, który jako ostatni wydał wyrok skazujący, jednak gdy orzekały sądy różnego rzędu, właściwy jest sąd wyższego rzędu.
Gdy Sąd odstąpi od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Natomiast w sytuacji orzeczenia środka karnego, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania.
Wyjątki
Nieco inaczej sprawa wygląda w przypadku skazania sprawcy na karę „w zawieszeniu”. W takim przypadku zatarcie skazania następuję z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, przy czym nie jest możliwe wcześniejsze zatarcie takiej kary nawet na wniosek.
Warto dodać, że jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań. Taka sama reguła obowiązuje w przypadku zbiegu przestępstw.
Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują pewien wyjątek. Mianowicie nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.
Paweł Minkiewicz, aplikant adwokacki, Kancelaria LEX NOSTRA