Kodeks pracy posługuje się pojęciem „pracownicy młodociani” w odniesieniu do osób, które ukończyły 16, lecz nie ukończyły jeszcze 18 lat. Zgodnie z art. 191 Kodeksu pracy, można zatrudniać młodocianego, jeśli:
- ukończył co najmniej gimnazjum,
- przedstawi świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Wyjątkowo zatrudniona może zostać osoba, która nie ukończyła 16 lat, lecz zakończyła naukę w gimnazjum. Wyjątek ten wynika z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 5 grudnia 2002 roku (Dz.U. nr 214 poz. 1808). W jego myśl, osoba taka może być zatrudniona na umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.
W przypadku nieletniego niemającego 16 lat, który nie ukończył gimnazjum umowa o pracę może być zawarta wyłącznie w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Przedszkolak w reklamie
Inna regulacja dotyczy zatrudniania dzieci do udziału w reamach czy filmach. Firmy prowadzące działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową mogą zatrudniać dzieci do udziału w przedsięwzięciach artystycznych
Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe
Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o prace przy wykonywaniu lekkich prac. Wykaz takich prac określa pracodawca; wymaga on zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Ustawodawca w żaden sposób nie precyzuje kryteriów, które pozwalają uznać dany rodzaj pracy za lekką. Wymaga tylko, by nie powodowała ona zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie utrudniała młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.
Istnieje wykaz prac wzbronionych do wykonywania przez młodocianych. Został on ujęty w Rozporządzeniu z dnia 24 sierpnia 2004 r. (Dz.U. nr 200 poz. 2047). Wykaz ten szczegółowo określa prace:
- wzbronione młodocianym,
- wzbronione młodocianym, przy których zezwala się na ich zatrudnienie w celu odbycia przygotowania zawodowego.
Zawieranie i rozwiązywanie umów o prace w celu przygotowania zawodowego
Przygotowanie młodocianych może prowadzić nie tylko pracodawca, ale też osoba prowadząca zakład w imieniu pracodawcy, czy też osoba zatrudniona u pracodawcy – jeśli tylko posiada konieczne do tego kwalifikacje.
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Katalog przyczyn rozwiązania umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego jest szczegółowo określony. Rozwiązać umowę można tylko w przypadku:
- niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych,
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego,
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Ochrona zdrowia młodocianych pracowników
Przed przyjęciem do pracy młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim. W czasie zatrudnienia podlega badaniom okresowym i kontrolnym. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o prace i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Czas pracy
Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy. Istnieje definitywny zakaz zatrudniania młodocianego w godzinach nadliczbowych.
Urlopy wypoczynkowe
Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych
Martyna Kośka