Z chwilą zawarcia małżeństwa powstają 3 masy majątkowe: majątek wspólny małżonków i 2 majątki osobiste. Materia ta została uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (KRO). Art. 31 jednoznacznie przesądza o tym, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Majątek osobisty
W art. 33 znajdziemy pełne wyliczenie przedmiotów i praw, które należeć będą do majątku osobistego małżonka. Są to:
-
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
-
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
-
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
-
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
-
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
-
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
-
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
-
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
-
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
-
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Dokonajmy teraz omówienia kilku wybranych przykładów:
Zaliczenie przedmiotów nabytych przez jednego z małżonków przez dziedziczenie (zapis) czy darowiznę wyłącznie do majątku osobistego wynika w głównej mierze z chęci ochrony interesu spadkodawcy czy darczyńcy. Dokonując darowizny czy sporządzając testament chciał przekazać coś określonej osobie, kierował się przy tym sobie tylko znanymi względami i wolę tę należy uszanować w ten sposób, że w przedmioty przez tego darczyńcę czy spadkodawcę przekazane będą przynależne tylko jednemu z małżonków.
Gdyby jednak darczyńca czy spadkodawca chciał, by dany przedmiot zasilił majątek wspólny małżonków, powinien wyraźnie (najlepiej na piśmie) to zasygnalizować. W takiej sytuacji przedmiot wejdzie do majątku wspólnego i partnerzy będą mieli do niego równe prawa.
Jeśli przedmiotem darowizny czy spadku jest przedmiot zwykłego urządzenia/wyposażenia domu (np. pralka czy meble), a małżonkowie zamieszkują razem, to przedmiot ten wchodzi do majątku wspólnego bez konieczności składania przez darczyńcę jakiegokolwiek dodatkowego oświadczenia (art. 34 KRO – Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.)
Przez przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków rozumie się zarówno przedmioty zaspokajające potrzeby materialne (ubrania, kosmetyki), jak i potrzeby psychiczne i intelektualne – np. przedmioty kultu religijnego, sprzęt hobbystyczny, kolekcje. Gdyby jednak okazało się, że wartość takich przedmiotów sużących do zaspokajania potrzeb wyłącznie jednego małżonka stanowi znaczną część wartości majątku wspólnego, tak że można to wręcz traktować jako lokatę kapitału, należy je uznać za składniki majątku wspólnego.
Przedmioty (przede wszystkim pieniądze) uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia oraz przedmioty uzyskane z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę zostały zaliczone do majątku osobistego, gdyż są ściśle związane z osobą poszkodowanego małżonka i zaliczenie ich do majątku wspólnego byłoby sprzeczne z ich przeznaczeniem.
Wyjątek stanowi pobrana renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy albo z powodu zwiększenia jego potrzeb – ta zaliczona bowiem jest do majątku wspólnego. Wynika to z faktu, że jakkolwiek renta wiąże się z uszkodzeniem ciała określonej osoby, to jednak jej celem jest poprawa sytuacji całej rodziny, która uległa pogorszeniu w związku z utratą przez jednego z małżonków zdolności do pracy – w całości lub częściowo.
Trzeba pamiętać, że wynagrodzenie za pracę staje się, z chwilą jego pobrania, częścią majątku wspólnego. Z kolei wierzytelność (czyli prawo do żądania wypłaty wynagrodzenia) z tytułu wynagrodzenia lub innej działalności zarobkowej należy do majątku osobistego małżonka. Prawodawca doszedł do wniosku, że dochodzenie zapłaty wynagrodzenia powinno należeć do tego małżonka, który to wynagrodzenie wypracował.
Do majątku osobistego należą nagrody za osobiste osiągnięcia artystyczne, sportowe czy związane z posiadaną wiedzą. Nagrody pracownicze, które uregulowane są przede wszystkim w Kodeksie pracy, wchodzą z kolei do majątku wspólnego – tak samo, jak pobrane wynagrodzenie.
Majątek wspólny
Do majątku wspólnego małżonków wchodzą te prawa i przedmioty, które nie należą do majątku osobistego. Aby nie było w tym miejscu żadnych wątpliwości, w art. 31 przeczytamy, że do majątku wspólnego należą przede wszystkim:
-
pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
-
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
-
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
-
Kwoty składek zapisane na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Do majątku wspólnego należą przedmioty nabyte zarówno przez jednego małżonka, jak i przez nich oboje.
Do dokonania pewnych czynności, których przedmiotem są przedmioty należące do majątku wspólnego, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka. Są to (art. 37 KRO):
-
czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
-
czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
-
czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
-
darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Jeśli jeden z partnerów zawarł którąś ze wskazanych powyżej umów bez zgody małżonka, to jej ważność będzie uzależniona od potwierdzenia tej umowy. Przykładowo, nie można bez zgody małżonka podarować innej osobie samochodu czy zabytkowych, drogich mebli, które należą do majątku wspólnego. Nie jest natomiast potrzebna zgoda małżonka, by podarować komuś zwykłą książkę ze wspólnego księgozbioru. Książka taka będzie bowiem potraktowana jako drobna darowizna zwyczajowo przyjęta.
Wynajęcie obcej osobie mieszkania, które należy do majątku wspólnego, także powinno nastąpić za uprzednią zgodą małżonka. Jeśli nie wyrazi on tej zgody, umowa najmu jest nieważna. W tej sytuacji najemca może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest potrzebna, czas na wyrażenie zgody. Po bezskutecznym jego upływie (a więc gdy małżonek nie ustosunkował się do wezwania), nie jest już związany postanowieniami zawartej umowy najmu (w KRO przeczytamy, że „staje się wolny po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu”).
Powyższe zasady będą miały zastosowanie, jeśli małżonkowie nie zawrą małżeńskiej umowy majątkowej (tzw. intercyzy), poprzez którą mogą rozszerzyć lub graniczyć wspólność majątkową albo też ustanowić rozdzielność majątkową.
Martyna Kośka